قایم-موشک

زمانی این صحنه شاید خنده دارترین صحنه در یک فیلم بود:
تلویزیون یا رادیو سر و صدا می کند. فرد بی حوصله و خواب آلود ولو شده روی مبل، دمپایی اش را بر می دارد، به سمت دستگاه پرتاب می کند و با برخورد دمپایی به دستگاه، صدای آن قطع می شود!

امروز شاید این سکانس برای بینندگان فیلمهای کمدی هیچ جذابیتی نداشته باشد اما خب، در یک زمینه ی کاری دیگر، این مساله بسیار بسیار جدی دنبال می شود. خیلی جدی تر از آن چه تصور کنید. این داستان خیلی خیلی جدی، موضوع بازی امروز ماست.

درست همانطور که منبع تولید صدا برای آن فرد خواب آلود مایه ی زجر است، ایستگاههای مخابرات، دستگاههای تولید پارازیت الکترونیکی، رادار و کلاً هر ابزار الکترونیکی که بتواند امواج از خودش ارسال کند، مایه ی دردسر است.

نیازی نیست الان سراغ شبکه ی تلگرام بروید و یک کمپین «نه به ابزارهای الکترونیکی» راه بیندازید چون این کمپین از ۴۰ سال پیش راه اندازی شده است و نتایج آن هم بسیار موفق تر از کمپین های شبکه های مجازی بوده است!

اوج جنگ سرد بین آمریکا و شوروی تاثیر فوق العاده ای روی تکنولوژی داشت. تجیهزات مخابراتی و ردیابی بسیار توسعه یافتند. تجیهزاتی که امروز ما از آنها استفاده ی تجاری می کنیم. رادارها نیز توسعه ی چشمگیری داشتند. دیگر آسمان امنیتی ندارد: موشکهای زمین به هوا قادرند هر پرنده ی را سرنگون کنند و رادارها ۲۴ ساعته در حال کار!

راه حل ساده است: رادارها باید از کار بیفتند! هر دو طرف شروع به ساخت سلاحهایی کردند که رادارها را بتواند هدف قرار دهد.

آمریکایی ها برای هدف قرار دادن سایتهای موشکهای سام-۲ روسی در ویتنام از موشک «شرایک» «AGM-45 Shrike» استفاده می کردند که امواج رادار را دنبال می کرد و وقتی به نزدیکی رادار می رسید، منفجر می شد.

اما خب، مقابله با شرایک ساده بود: رادار را خاموش کنید! در این حالت موشک از ردیابی باز می ماند و گیج می شود.
اما باز هم خب، طراحان آمدند و یک سیستم هوشمند هدایتی برای موشک طراحی کردند تا اگر رادار خاموش شد مختصات رادار در حافظه ثبت شده باشد و موشک مسیرش را ادامه دهد.
اما باز هم خب، چون کامپیوترهای آن زمان زیاد قوی نبود، اگر باد شدید در منطقه می وزید، خطای موشک بالا می رفت.

نام درست این اسلحه، موشکهای ضد تشعشع است که به انگلیسی آن را «ARM» می نامند. (anti-radiation missile (ARM))

این موشکها، مسیر خود را از روی امواج رادیویی پیدا می کنند و آنقدر آن امواج را تعقیب می کنند تا به منبع صدور آن برسند. به این ترتیب با یک موشک «ARM» شما می توانید رادار، تجهیزات جنگ الکترونیکی و حتی سیستمهای ارتباطی را از بین ببرید. اما، بیشتر موشکهای «ARM» برای نابودی رادارهای دشمن طراحی شده اند.

سر شاخ شدن با موشک
ویتنام، نخستین رو در رویی رادارهای روسی با موشکهای ضد رادار آمریکایی بود.آمریکایی ها تجارب این عملیات را با دقت جمع آوری نموده و آن را در آموزشها به خدمه ی سیستمهای موشکهای زمین به هوا آموزش می دادند. همزمان با چنین آموزشهایی، خدمه ی ایرانی نیز در آمریکا مشغول آموزش هستند. ایران در دهه ی ۷۰ میلادی (دهه ی ۵۰ شمسی) موشکهای زمین به هوای هاوک «MIM-23 Hawk» را از آمریکا خریداری نموده که در آن زمان پیشرفته ترین سلاح ضد هوایی آمریکا محسوب می شود.

یک دهه ی بعد، هر آنچه در کلاس یاد گرفته شده است باید در عمل نشان داده شود: خدمه ی ایرانی موشکهای هاوک در برابر هواپیماهای عراقی.

نیروی هوایی ایران در زرادخانه ی خود موشک ضد رادار ندارد. عراقیها هم همینطور. اما، اندک اندک این وضعیت تغییر می کند. دو سایت رادار موشکهای هاوک ایران، منهدم می شوند. دقت بالای هدف گیری موشکهای عراقی حقیقتی تلخ را آشکار می سازد: عراق از شوروی آن زمان موشکهای ضد رادار «Kh-28» خریداری نموده است.

بر خلاف شرایکهای آمریکایی، «Kh-28» در هیچ نبردی به کار گرفته نشده بودند و توانایی آن برای هیچ کس در جهان شناخته شده نبود. به علاوه، «Kh-28» از شرایک هوشمند تر بود و پس از شلیک، می توانست با یک سیستم هدایتی ژیروسکپی ساده، مسیر موشک را در راستای رادار قرار دهد. پس، خاموش کردن رادار چندان کمکی به گمراهی موشک نمی کرد.

توضیح اینکه سیستمهای ضد هوایی موشکی نظیر هاوک، دارای چندین نوع رادار هستند. برخی از آنها صرفاً کار شناسایی هواپیماها را انجام می دهند که چندان خطری ندارند. رادار موسوم به «HPIR (High Power Illuminating Radar)» با ارسال امواج پرانرژی به سوی هواپیمای متخاصم اصطلاحاً روی آن قفل می کند و موشک هاوک با ردیابی این امواج می تواند هواپیمای دشمن را پیداکند و به سوی آن برود. در حقیقت، هدف اصلی موشک ضد رادار (ARM) ، همین رادارهای «HPIR» هستند.

پدافند ایران برای مدتی مجبور بود رادارهای «HPIR» هاوک را خاموش کند تا رادارهای بیشتری از دست نرود. به علت تحریم ایران در زمان جنگ، خرید و جایگزینی چنین تجهیزاتی غیر ممکن است. مرتب اخبار ناگواری از بمباران شهرها و جولان هواپیماهای عراقی شنیده می شود: این، بدترین دوران برای نیروهای پدافند موشکی ایران است.

شکارچیان رادارهای ایرانی در این نبرد هواپیماهای سوخوی-۲۲ عراقی هستند که هریک با یک تیر موشک «Kh-28» منتظر فرصت شکار در حریم هوایی ایران پرسه می زنند. خلبانان سوخوی-۲۲ عراقی مشخصات رادارهای هاوک را خوب می شناسند و از آن نهایت استفاده را می کنند: برای تمرین روزانه، رادارهای «HPIR» هاوک ایران به مدت دو دقیقه روشن می شوند، و باز هم یکی از رادارها، در همین دو دقیقه، شکار «HPIR» می شود.

پدافند موشکی ایران یا باید سر تسلیم فرود آورد یا هر طور هست باید شکار هواپیماهای عراقی را از سر بگیرد. این، آغاز قایم-موشک بازی پدافند موشکی ایران با موشک «Kh-28» است.

به کمک نقشه های رادار ترسیم شده در زمان شکار رادارها، پروفایل پروازی تمامی هواپیماهای عراقی بررسی می شود. نقشه ی رادار، حاوی مسیر، سرعت و ارتفاع تمامی هواپیماهاست اما تعداد هواپیماها بسیار زیاد است! تجارب آموزشی به کمک افسران پدافند ایران می آید:
یک هواپیمای حامل موشکهای ضد رادار، ابتدا مسیری مستقیم به سمت رادار را طی می کند تا موشک بتواند روی رادار قفل کند و پس از شلیک موشک، با یک گردش بسیار سریع معرکه را ترک می کند. مسیر صدها هواپیمای موجود روی نقشه بررسی می شود و نهایتاً پروفایل پروازی سوخوی-۲۲ های شکارچی رادار شناسایی می شود.

با وجود سیستم اینرسیایی موجود در «Kh-28» اگر رادار «HPIR» هاوک، بلافاصله پس از شلیک موشک «» یا به فاصله ی کوتاهی پس از آن خاموش شود، دقت هدف گیری موشک تا حد زیادی پایین می آید.

زمانی که سوخوی به سمت رادار پرواز می کند تا زمانی که گردش تند خود را انجام می دهد، تنها زمانی است که پدافند ایران می تواند کار قفل کردن روی سوخوی-۲۲ را انجام دهد و آن را شکار کند. با توجه به ویژگیهای سوخوی-۲۲، افسران ایرانی این زمان را حدود ۵۸ ثانیه تخمین می زنند. اما یک مشکل اساسی وجود دارد: زمان لازم برای شناسایی هدف، قفل کردن و شلیک موشک هاوک طبق روند جاری در پدافند ایران بیش از این است و خلبانان عراقی از طریق مستشاران روسی، به خوبی به این امر واقفند!

پدافند موشکی ایران می خواهد غیر ممکن را انجام دهد: تمرینهای طاقت فرسایی انجام می شود تا زمان شناسایی، قفل کردن و شلیک موشک هاوک به زیر ۵۸ ثانیه برسد. مشکل اساسی این است که این زمان اندک شامل روشن کردن رادار نیز می شود! درست مثل اینکه یک ماشین را از حالت کاملاً خاموش استارت بزنید، از پارک خارج شوید و سرعت آن را به ۱۰۰ کیلومتر در ساعت برسانید!

در بهترین شرایط، عدد ۷۴ ثانیه روی کرونومترهای افسران ایرانی ثبت می شود. تمرینها باز هم ادامه میابد. از نظر بسیاری، کاهش این زمان غیر ممکن است اما افسران ایرانی موفق می شوند زمان کار را به ۳۵ ثانیه برسانند! عدد ۳۵ ثانیه برای شکار هواپیما بارها تمرین می شود تا افسران موشک هاوک به آن عادت کنند.

در طلوع سومین روز جدال پدافند موشکی ایران و سوخوی های عراقی، اینک، زمان نبرد واقعی فرا رسیده است:

رادارهای هاوک روشن می شوند، سوخوی-۲۲ ضد رادار به همراه سایر هواپیماهای عراقی مشاهده می شوند. سوخوی-۲۲ ضد رادار از پروفایل پروازی متعارفش خارج می شود و زمان کندتر از همیشه شروع می شود:
۳۵
۳۴
۳۳
۳۲
آیا ۳۵ ثانیه قفل راداری و شلیک واقعاً در میدان نبرد واقعی می تواند اجرا شود؟

۲۳
۲۲
۲۱
۲۰
قفل راداری « HPIR» انجام شده و موشک هاوک ایرانی شلیک می شود.

۱۹
۱۸
۱۷
آیا واقعاً تخمین ۵۸ ثانیه برای موشک مرگبار « Kh-28» درست بوده است؟

۳
۲
۱
۰
با شنیدن سیگنال اصابت هاوک به هواپیمای عراقی تمامی پرسنل پدافند موشکی ایران از شادی فریاد می کشند. اما هنوز برای جشن گرفتن زود است. تمامی تجهیزات پدافند هاوک سریعاً خاموش می شود و باز نگاه به کرونومترها دوخته می شود.

اگر همه چیز درست حساب شده باشد، اینک «Kh-28» در راه است و حدود ۲۳ ثانیه دیگر به رادار هاوک می رسد. هر چند رادار هاوک خاموش شده است اما اینک سیستم هدایت اینرسیایی «Kh-28» فعال است. آیا واقعاً می توان امید داشت که باد شدید آن زمان که در شمال استان خوزستان در حال وزیدن است روی هدایت اینرسیایی «Kh-28» اثر بگذارد؟

۵۸
۵۹
۶۰
۶۱

شصت ثانیه ی کند و طاقت فرسا گذشته است اما خبری از «Kh-28» نیست. آیا هواپیمای سرنگون شده واقعاً سوخوی-۲۲ ضد رادار بوده است؟

 

۶۲
۶۳
۶۴
هیچ کس حاضر به ترک محل خدمتیش نیست. تمامی حیثیت کاری این افسران در این ثانیه ها خلاصه شده اند. آنها ترجیح می دهند همراه با تجهیزات پدافند هاوک جان بسپارند تا اینکه مجدداً مضحکه ی دست نیروی هوایی عراق شوند.

۶۵
۶۶
۶۷
کل تاسیسات پدافند هاوک از موج انفجار به لرزه می افتد. افسران سراسیمه از اتاق بیرون می زنند و در فاصله ی چند صد متری خود انفجار سر جنگی مهیب ۱۶۰کیلوگرمی «Kh-28» را می بینند. شادی آنها اینک کامل شده است: فریب «Kh-28» ممکن شده است.

هر چند راه مقابله با «Kh-28» پیدا شده است اما عراقیها دست بردار نیستند. تا پایان جنگ هنوز زمان زیادی باقی مانده است و پدافند هاوک ایران هنوز باید با سوخوی-۲۲ های عراقی مسلح به «Kh-28» دست و پنجه نرم کنند.

قایم موشک بازی امروزی

اینک، در زراد خانه های آمریکا، موشک «AGM-45 Shrike» نه چندان هوشمند جای خود را به موشک «ALARM» داده است و در زرادخانه ی روسها نیز «Kh-28» جای خود را به «Kh-58» و «Kh-31 R» داده است.

امروز انواع راهکارها از قبیل وجود چتر کاهنده ی سرعت موشک و وجود یک موتور ثانویه و از همه مهمتر وجود کامپیوترهای سریع و کوچک در موشکها و سیستمهای هدایت جهانی مثل «GPS» باعث شده تا دقت این موشکهای ضد رادار بسیار افزایش پیدا کند.

دیگر حتی موبایل ها هم از زخمه های این تیغ در امان نیستند: آواکسهای روسی موسوم به «A-50» در سوریه به وسیله ی ردیابی امواج موبایل افراد متخاصم، بمب افکنها را به سوی آن هدایت می کنند. فقط صحنه را مجسم کنید: شما در حال صحبت با موبایل باشید و یک موشک با چیزی حدود ۱۰۰۰ کیلو وزن، دقیقاً روی موبایل شما فرود بیاید!

با وجود چنین سیستمهایی جنگهای امروزی مرگبارتر و مهیب تر شده اند و شاید دیگر حتی محاسبه ی ثانیه ها نیز نتوانند در این قایم-موشک بازی نجات بخش باشند.

 

مراجع

پانویس: چنانچه علاقمند به دانستن جزییات بیشتری از جدال پدافند موشکی ایران با سوخوی-۲۲ عراقی و موشک «Kh-28» بودید حتماً به شماره ی ۲۹۵ ماهنامه ی صنایع هوایی رجوع کنید. این ماهنامه اینک در بازار موجود است و در مقاله ی «پنجه در پنجه با «Kh-28» » امیرسرتیپ دوم محمود خورند با کلامی گیرا و هیجان انگیز از جزییات این جدال سخن می گوید. بخشهای درج شده در خصوص جدال پدافند ایران با سوخوی های عراقی برگرفته و دراماتیک شده ی متن موجود در همین مصاحبه است.

*http://www.ausairpower.net/APA-Rus-ASM.html

*http://www.armyrecognition.com/united_states_american_missile_system_vehicle_uk/hawk_mim-23_low_medium_altitude_ground_to_air_missile_technical_data_sheet_specifications_pictures.html

*http://6thbattalion56thartillery.com/The_Deadly_HAWK_Missile.html

*http://craymond.no-ip.info/awk/twbomb8.html#m7

***********************

2 دیدگاه برای “قایم-موشک”

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *